SA 8000 SOSYAL SORUMLULUK SİSTEMİ

Sosyal Sorumluluk Yonetim Sistemi
(Social Accountability 8000 )


Sosyal Sorumluluk Standardi 8000, son yillarda adindan soz edilmeye baslanan bir yonetim sistemidir.

Turkiye’de henuz cok yenidir. Bu standart ile belge alan yerli kurulus sayisi ise iki elin parmaklari kadardir. Rekabet parametreleri arasina kalite ve maliyet kadar, sosyal sorumluluklara ve ahlaka uygun faaliyet gostermek de girmeye baslayinca, gundeme tasinmistir. Gelisen iletisim teknolojileriyle birlikte daha da guclenen sivil toplum orgutlerinin, ekolojik cevreye zararli, isgucu-yogun eski teknolojilerini gelismekte olan ulkelere transfer ederek, hem gelismis ulkelerin hukuki duzenlemelerinden kacan, hem de ucuz is gucu sayesinde yatirimlarinin omrunu uzatmayi amaclayan uluslararasi isletmeler uzerinde, artan baskilarinin bu standardin ortaya cikmasinda onemli bir etkisi oldugu soylenebilir. Son yillarda giderek artan kalite bilinci de bu gelismeyi, “kaliteli urunler, ancak is gorenlerin mutlu oldugu calisma kosullarinda uretilebilir” saviyla desteklemistir.

Isletmelerin musterilerine “daha kaliteli ve guvenilir urunler sunma” sorumlulugunu vurgulayan ISO 9000 ve dogal cevreye karsi olan sorumluluklarini duzenleyen ISO 14000 , Is Sagligi ve Guvenligi OHSAS 18001 serileri gibi standartlarin varligi oteden beri bilinmektedir. Bu yazimda, “Sosyal Sorumluluk 8000 Standardi” ve standardin kapsami, tanimi ve yayginlasmasina katki saglamak amaciyla “isgorenlere” karsi olan sosyal sorumluluklar ve Turkiye’deki mevcut durum konu edilecektir..

SA 8000 nedir?
SA 8000 Merkezi Manhattan, Newyork’ta bulunan SAI (Social Accountability International New York) Uluslarararsi Sosyal Sorumluluk Orgutu, onceki ismiyle CEPPA (Council on Economic Priorities Accreditation Agency) Ekonomik Oncelikler Konseyi Akreditasyon Bolumu tarafindan Ekim 1997 yilinda icinde, isci sendikalari, insan haklari ve cocuk haklari orgutleri , akademisyenler ve isverenlerin de bulundugu bir calisma grubu tarafindan, calisanlarin temel haklarini garanti altina almayi amaclayan isletmeler icin SA 8000 Sosyal Sorumluluk Standardi (Social Accountability 8000) yayinlanmistir. Bu standart, bazi ILO sozlesmeleri, Birlesmis Milletler Insan Haklari Evrensel Beyannamesi ve Birlesmis Milletler Cocuk Haklari Sozlesmesi temel alinarak olusturulmustur. SA 8000 Standart'i isveren, tedarikci, musteri ve topluma karsi sosyal sorumlulugu belirliyor.

SAI; gonulluluk esasina bagli denetlenebilir bir standard gelistirme, uygulama ve gozetme amaciyla kurulmus, kar amaci gutmeyen bir kurulustur.

Sosyal Sorumluluk Kavrami

Sosyal sorumluluk kavrami kisaca, bir isletmenin faaliyette bulundugu ortami koruma ve gelistirme konusundaki yukumlulukleri olarak tanimlanabilir.

SA 8000, mal ve hizmet uretiminde etik unsurlari garanti altina alan bir standarttir ve tum sanayi kollarinda, calisma hayatina dair uygulamalarla ilgili sosyal sorumluluklarini yerine getirdiklerini kanitlamak isteyen her buyuklukte isletmeye uygulanabilir. SA 8000'in, isletmenin imajini korumak ya da duzeltmek, calisanlarin moralini ve verimliligini artirmak, musterilerin beklenti ve ihtiyaclarini karsilamak ve rekabette ustunluk saglamak, calisan ile yonetim arasindaki iletisimde, urun kalitesinin iyilestirilmesinde, tedarikci ve taseronlarla iliskilerin iyilestirilmesi, bilgi akisinin duzenlenmesi ve tuketici guveninin artirilmasi gibi faydalari bulunmaktadir.


Uluslararasi Calisma Orgutu'nun (ILO) sozlesmelerini ve ulusal yasalari temel alan SA 8000 standardi; cocuk iscilik, zorla calistirma, saglik ve guvenlik, orgutlenme ozgurlugu, disiplin uygulamalari, ayrimcilik, calisma saatleri ve ucretlendirme konularinda asgari sartlari belirlemektedir.

SA 8000 Standardinin olusumu

SA 8000, ISO 9001 ve ISO 14001’i ornek alan, performans kosullari kadar prosedur ve sistem kosullarini da onemseyen, yonetim sistemi ile davranis kodunun bilesimi bir standarttir. SA 8000, dort bolumden olusmaktadir. Ilk bolum standardin “amac ve kapsami”ni tanimlamakta, ikinci bolumde, bir isletmenin belge almaya hak kazanabilmesi icin standarda ek olarak uymak zorunda oldugu yerel yasalari, Uluslararasi Calisma Orgutu’nun temel duzenlemelerini ve Birlesmis Milletler Anayasasini belirtmekte; ucuncu bolum, standartla ilgili “isletme”, “tedarikci”, “cocuk isgoren” ve “zorla calistirilan isgoren” gibi kavramlari tanimlamakta, son bolum ise, isletmenin yonetim sistemini uygularken ve belge alirken uymak zorunda oldugu genel kosullari aciklamaktadir.

Isletmelerin uymak zorunda olduklari bu kosullar asagidaki gibi siralanabilir

Cocuk isgoren. 15 yasin altinda cocuk isgoren calistirilamaz. Bu yasin uzerindeki cocuk isgoren eger okula da devam ediyorsa, is icin harcayacagi toplam zaman, gunde (is+okul+ulasim dahil) 10 saati gecemez.

Zorla calistirilan isgoren. Isletme zorla isgoren calistiramaz veya isgorenlerin, kimliklerini ya da belli bir “deposit”i isletmeye birakmalarini isteyemez.

Sendika kurma ve toplu pazarlik hakki. Isgorenler sendika kurma, sendikaya katilma ve toplu pazarlik hakkina sahiptirler.

Calisma saatleri. Isgorenler haftalik 48 saatten fazla calistirilamaz ve (kisa donemli olagan ustu is kosullari haric) fazla mesailer, haftalik 12 saati gecemez.

Maas ve ucretler. Ucretler en azindan ulkenin “asgari ucret” seviyesinde ve personelin temel ihtiyaclarini karsilamaya yetecek kadar olmak zorundadir.

Saglik ve guvenlik. Isletme, saglikli bir calisma ortami sunmak, kaza ve yaralanmalari onleyici tedbirleri almak, saglik ve guvenlik egitimi vermek, temiz saglik tesisleri ve icilebilir su saglamak zorundadir.

Ayirimcilik ve disiplin uygulamalari. Isgorenler cinsiyet, etnik koken vb nedenlerden dolayi farkli muameleye tabi tutulamaz ve isgorenlere dayak, kufur vb. fiziksel ve psikolojik baski uygulanamaz.

Isletmelerin tek baslarina standarda uymalari yeterli olmayip, birlikte calistiklari uretici ve tedarikci isletmelerin de uymasi gerekmektedir.

SA 8000 Standardina Nicin Gerek Duyuldu?

SA 8000 Standardi’na ihtiyac duyulmasinin nedenleri, gelismekte olan ulkelerdeki kotu calisma kosullarinin artik goz ardi edilemeyecek bir boyuta ulasmis olmasi, sivil toplum orgutlerinin calisma kosullarini iyilestirme yonundeki cabalari ve tasarruf sahiplerinin yatirim karari verirken kar kadar, aday isletmelerin sosyal sorumluluklarina uygun faaliyet gosterip gostermediklerini de dikkate almaya baslamalari olarak sayilabilir.

Gelismekte Olan Ulkelerdeki Kotu Calisma Kosullari

Az gelismis ve gelismekte olan ulkelerdeki calisma kosullarinin kotulugu, insan haklari konusunda duyarli gelismis ulkelerin bazi adimlar atmasini zorunlu hale getirmis ve SA 8000, bu zorunlulugun sonucunda ortaya cikmistir.

Sivil Toplum Orgutlerinin Cabalari

Son yillarda sivil toplum orgutleri dunya genelinde insan haklarina aykiri uygulamalarin dile getirilmesinde ve onleyici girisimlerin baslatilmasinda aktif bir rol oynamislardir. Bu, gelismis ulkeler basta olmak uzere dunya genelinde kotu calisma kosullarina karsi bilincli bir tepkinin basladigini gostermektedir.

SA 8000’in olusumunda toplam kalite yonetimi calismalarinin da onemli bir katkisi olmustur. ISO 9000 Kalite Yonetim Sistemi, ISO 14000 Cevre Yonetim Sistemleri standartlarini harekete gecirmis ve son olarak da SA 8000 Sosyal Sorumluluk Standardi gundeme gelmistir. TKY cabalari, “ic musteri (isgoren) memnuniyeti”nin saglanmasinda kullanilabilecek etkin bir arac olan SA 8000’in dogusunda etkili oldugu gibi, yayilip benimsenmesinde de etkili olacaktir.

Belgelendirme sureci asamalari :

Planlama Asamasi: Yonetim sistemleri denetimi konusunda bilgili, deneyimli ve ust yonetimin destegine sahip bir yonetici, belgelendirilme sureci icin gorevlendirilmelidir. Bu konuda danisman sirketlerden de yararlanilabilir.
Uygulama Asamasi: Bu asamada tutulacak kayitlar SA 8000’e uyuldugunu kanitlamak bakimindan onemlidir.
Kontrol Asamasi: Kesin basvuru oncesi bir on-denetim yararli olabilir. On denetimin belgelendirme acisindan olumsuz bir etkisi yoktur. Kosullarin yerine getirildigine inaniliyorsa, dogrudan gercek denetim icin de basvurulabilir. Denetimler sonucunda bir eksiklik gorulmusse, duzeltme istenecektir.
Periyodik Kontrol Asamasi: Belgeler 3 yil icin gecerli olup, standarda uyulup uyulmadigi belli araliklarla kontrol edilmektedir. Bu tur kontrollerle, sistemin surekli gelistirilmesi ve isletmelerin standarda uyma konusunda mukemmellesmeleri hedeflenmektedir.
Alinmasi icin yasal bir zorunlulugun bulunmadigi SA 8000, denetimler sonucunda gerekli kosullari sagladigini ispatlayan her turlu isletmeye verilebilmektedir. Belgelendirme, bir isletmenin urunlerinin

SA 8000 standardina uygun kosullarda uretildigini kanitladigindan alis-verislerinde bu isletmeleri tercih eden musteriler, insan haklarina yaptiklari bu anlamli katkidan dolayi, gonul rahatligi ve huzur duyacaklardir.

Sa 8000 Kapsaminda Turkiye’deki Durum

Kronik enflasyonun da etkisiyle calisan kesim, ozellikle de isci ve memurlar, insan onur ve gururuna yakisir bir ucret alamamaktadirlar. “Sosyal Devlet” kavrami yeterince yerlesmedigi icin, sosyal guvenlik sistemi “saglik” gibi en temel ihtiyaclara dahi cevap veremeyecek bir durum soz konusudur.

Kucuk cocuk calistirmada, Kenya, Banglades ve Haiti’den sonra 4. sirada yer alan Turkiye; Cezayir, Misir, Hindistan, Endonezya, Bolivya, Guatemala, Nikaragua, Malezya, Filipinler, Pakistan gibi ulkelerden bile kotu durumdadir (Tokay vd., 1999: 13

Sonuc Ve Oneriler

Uzmanlar, dunya giyecek uretiminin %40’ini tuketen ABD ve Avrupa’nin, SA 8000 gibi standartlara destek vermesinin dunyadaki calisma kosullarini iyilestirecegini tahmin etmektedirler. Bu yonde onemli bir adim, Amerikan pazarinin beste birine sahip olan Toys ‘R’ Us tarafindan atilmistir. Toys ‘R’ Us, 5000 kadar tedarikcisinden SA 8000 Standardi’ni almalarini istemistir.

SA 8000, insan kaynaklarina yapilan ve bir sure sonra yuksek verimlilik ve moral olarak isletmeye geri donecek olan bir “yatirim” olarak degerlendirilebilir. SA 8000, iyilesen calisma kosullariyla birlikte isgoren verimliligini, urun ve hizmet kalitesini, musteri memnuniyetini ve isletmenin toplumdaki sayginligini arttiracak onemli bir rekabet ustunlugu ve insan haklarina daha saygili bir is dunyasinin olusturulmasina yapilacak anlamli bir katki olarak degerlendirilmelidir.

Dunyadaki ve ulkemizdeki uygulamalara bakildiginda is yasalarinin ve Uluslararasi Calisma Orgutu’nun (ILO) duzenlemelerinin az gelismis ve gelismekte olan ulkelerdeki calisma kosullarinin iyilestirilmesinde yeterince etkili olamadigi gorulmektedir.

SA 8000 Standardi’nin ulkemizde kabul edilip yayginlastirilmasinda, isgoren sendikalarinin yani sira, tuketici derneklerine, meslek orgutlerine, ticaret ve sanayi odalarina, medyaya ve ulkemizin saygin isletmelerine buyuk gorevler dusmektedir.